Edebiyatın büyülü dünyası her daim gücünü sanattan almıştır. Anlatımın iletişimsel gücünü kullanarak kurgusallığı bütünleyen bir araç olan edebiyat, bize anlatım sınırlarını farklı şekillerde zorlayabilme imkanı vermiştir. Bu bağlamda hemen hemen bilinen tüm edebi öyküler, masallar, hikayeler benzer konulardan bahseder. Yitirilen bir şeyi arama; kendisinin çok az olsa bile olmayanla paylaşma; en çok sevilenden feragat etme; ejderhalar, canavarlar, kötü cadılar ve büyücüler; tacı yeniden ele geçirmek için verilen mücadele; sonunda ise iyilerin kazanması ve ödül olarak en güzel prensesle ya da yakışıklı prensle evlilik ve mutlu son. Peki neden bazı hikayeler binlerce yıl hatırlanırken bazıları yok olup gider?
Cevap sizce de çok bariz değil mi? Bizi etkileyen, hayatımıza bir şekilde dokunmayı başaran anlatım tekniklerine sahip olmaları en önemli koşuldu.
Sinema tarihinin ünlü isimlerinden Akira Kurosawa ne anlattığımız kadar nasıl anlattığımızın da önemli olduğuna şu sözleriyle vurgu yapar.
“İyi bir yönetmen, iyi bir senaryo ile bir başyapıt üretebilir. Aynı senaryo ile vasat bir yönetmen ancak sıradan bir film yapabilir.”
Yetenek ve hayal gücü elbette ki iyi bir yönetmen olmak, iyi bir anlatıcı olmanın vazgeçilemeyecek gerekliliklerinden. Peki işin sırrı yetenekte mi saklı? Tabii ki hayır. Bu sırrın kapılarını aralamak için unutulmaz sinema filmleri, tiyatro oyunları, gösteriler ya da sunumlara biraz daha akademik ve bilimsel bir bakış acısı ile baktığımızda gördüğümüz tek şey yeteneğin ve tekniğin kusursuzluk armonisini olacak.
Sunumda öyküleştirme en basit ifadeyle fikrinizin veya hikayenizin dinleyiciye nasıl aktarılacağı anlamına gelir. Öyküleme sinema ve edebiyatta genelde karakterlerin başına gelen olaylar ve bu olaylar sırasındaki deneyimler şeklinde yapılanır. Sunumda da benzer olmakla beraber esasen içeriğin, mesajın belirlenen anlatı tekniği ile olaylar ve düşünceler bağlamında inşa edilmesi ve dinleyicinin ilgisini çekecek bir öyküsellikte aktarılmasıdır.
Elbette her sunumda öykü anlatımı zorunlu değil, bir seçimdir. Doğru yerde, doğru teknikle inşa edilen öyküler sunuma anlam, odak ve hedef özelliklerini kazandırırken dinleyicinin verilen bilgileri ilgi çekici bulmasını sağlar. Bu nedenlerle de konuşmacı olmak ile sununun yönetmeni olmak arasındaki çizgiyi belirleyen öyküleştirme çoğu zaman gözden kaçırılan ama aslında hayati önem taşıyan bir kavramdır.
Hangi sektörde, kimlerin karşısında ya da hangi amaçlarla yapacağınıza göre yapısal olarak değişiklik gösterse de, öyküleştirmenin her alanda kusursuz sunum tasarımlarının ortak özelliği olduğunu söyleyebiliriz. O yıl gerçekleşen üretimin kalitesinden tutun da departmanda gerçekleştirilmesi planlanan bir değişikliğe kadar herhangi bir konudan bahsetmek için sahneye çıkıyor olabilirsiniz. Sunumun etkileyici olması için bu sebebin çok ilgi çekici olması ya da herkesin hayatını değiştirecek olması gerekmiyor. İnsanları etkilemek, en sıkıcı başlıkları bile keyifli bir sunuma dönüştürmek için anlatım yapısını doğru tekniklerle kurgulamanız yeterli. Böylece yatırımcıları ikna edebilir, müşterileri sadık hale getirebilir, çalışanlarınızın verimini arttırabilirsiniz.
Daha öncede söylediğimiz gibi izlediğimiz filmler, dinlediğimiz konuşmacılar, okuduğumuz romanlar… Hepsi aynı temel üzerine kurdukları yapının gücüne göre fark yaratır ya da geçmişte kaybolup gider.
Önce mevcut durum anlatılır, ardından bu duruma alternatifler olduğu ortaya çıkar. Kahraman, savunduğu ya da peşinde koştuğu alternatife giden yolda çatışmalar yaşar ve bir çözüm bulunur. Çözüm anında izleyicinin katarsis yaşaması beklenir. İşte etkili anlatım, katarsis yaşatıp yaşatmadığına göre anlaşılır. Peki izleyiciyi böylesine bir atmosferin içine çekebilmek adına hangi teknikler kullanılabilir? Söz konusu sunumda anlatım teknikleri ise iki disiplini bir araya getirebileceğimiz yöntemler mevcut.
Bu noktada öne çıkan tekniklerden ise şu şekillerde bahsedebiliriz:
Kahramanın yolculuğu tarih boyunca pek çok masalda ve mitolojik öyküde kullanılmıştır. Bu teknikte kahraman, bilinen bir yerden, tehlikeli ve bilinmeyen bir yere zorlu bir yolculuk için yola çıkar. Büyük bir maceranın ardından yolculuğun sonunda bir ödülle birlikte eve geri döner.
Kahramanın yolculuğunu kullanarak sunumunuzda vermek istediğiniz mesaja giden yolu etkileyici hale getirebilirsiniz. Bu tekniği özellikle karşılaşılan bir problemin üstesinden gelmek için neler yapılabileceğini, sonundaki kazanımları ve problem çözme becerilerinizi vurgulamak için kullanabilirsiniz.
Japon yo-yo-cu BLACK, hayatının tutkusunu bulmasının ve dünya şampiyonu olmak için attığı zorlu yolun ilham verici hikayesini anlatıyor. Konuşmasını bitirirken yeni becerilerini izleyiciyle paylaşarak tam bir döngüyü tamamlıyor.
Dağ tekniği, özellikle bir öykünün gerilimini ve dramını ortaya koymak için kullanılır. Kahramanın yolculuğunda olduğu gibi bir olayın başlangıcını ve gelişimini görürüz. Farklı kısmı ise sürekli iniş ve çıkışlar yaşanmasıdır.
Bu iniş çıkışlar aracılığıyla profesyonel hayatta sonuç almak için gidilen yolun ne kadar engebeli olduğunu ve pes etmeden çalışmak gerektiğini vurgulayabilirsiniz. Çünkü büyük sona ulaşmak için tüm bu yolun gidilmesi gerekir. Bu teknik gerilimi yavaş yavaş yükselterek sonucun çok daha etkileyici olmasını da sağlar.
Aimee Mullins, – alt bacaklarındaki fibula kemikleri olmadan doğuşundan ünlü bir atlet, oyuncu ve model oluşuna kadar – kişisel bir hikâye anlatmak için bir dağ yapısı konuşmasını kullanır.
İç içe geçmiş döngüler, üç ya da daha fazla öyküyü iç içe geçiren bir öyküleştirme tekniğidir. En önemli öykünün merkezde yer alması ve bu öykünün detaylandırılması için diğer hikayelerin kullanılması yoluyla kurgulanır.
İç içe döngüleri bilge bir kişinin kendisine anlattığı hikayeyi, bir arkadaşınızın size anlatması gibi düşünebilirsiniz. Bu hikaye önemli bir ders verir. İlk bakışta biraz karışık görünse de, şöyle özetleyelim: ilk döngü arkadaşınızın kendi hikayesiyken son döngü bilge kişinin hikayesidir. Merkezde ise hikayenin etrafında döndüğü önemli ders yer alır.
Bu yöntem, belli bir sonuca varmada nelerden ilham aldığınız ve süreci nasıl şekillendirdiğinizi açıklamada yardımcı olur. Bunun için merkezdeki konsept çevresinde sorunlarla karşılaştığınızda neler yaptığınızı, gidişatı değiştiren fikirleri ve uygulanışlarını anlatabilirsiniz. Önemli olan merkezi sürekli sabit tutarak, ne kadar önemli olduğunun altını çizmek.
Chimamanda Ngozi Adichie, hikayelerindeki meseleyi merkezde tutmak için üniversitedeki deneyimlerini ve Afrika’nın Batı dünyasında nasıl algılandığını kullanıyor.
Kıvılcım yaratma tekniği, sunumunuza iki katmanlı bir yapı kazandırır. Gerçekler ve idealler olmak üzere iki farklı bakış açısı sunan bu teknik; ne olduğunu ve neler yapılabileceğini görmemize yardımcı olur.
Böylece dinleyicinin dikkati ortaya koymak istediğiniz sorunlara çekilerek dinleyicide fark yaratmak için bir arzu yaratılabilir. Dinleyicinin sizi desteklemesi ve ikna olması için etkili bir motive etme yöntemi olarak kullanılır. İdealler ile gerçekleri karşılaştıran bu teknik sayesinde umut ve heyecan yaratabilirsiniz.
Martin Luther King’in “I have a dream” sözüyle bilinen konuşması, ideal dünya ile gerçek dünyanın farklarından bahsetmesi yönünden, bu tekniğin en bilinen örneklerinden biridir.
Sunumunuza konunun en heyecanlı yerinden giriş yapmak, etkileyici sunumların yaygın bir öyküleştirme tekniğidir. Nasıl başladığı ve nasıl olageldiğini anlatmadan önce, kitleyi heyecan verici bir bilgiyle etkiniz altına alabilirsiniz. Daha sonrasında bu bilginin hikayesini öğrenmek için can atacaklar ve sizi can kulağıyla dinleyecekler. Başta sansasyon yaratın ve bu sansasyonu makul şekilde açıklayın.
Bu tekniği kullanacaksanız dikkat etmeniz gereken şeylerden biri, çok fazla bilgi vermemektir. Dinleyicinin ilgisini çekin ama daha fazlasını almak için merak uyandıracak seviyede bırakın. Bu tekniği daha çok kısa sunumlar için öneriyorum. Çünkü konunun ortasından geri dönüp sonrasında konuyu bağlama süreciniz uzun sürdüğü zaman izleyici kaybolmuş hissedebilir.
Zak Ebrahim, babasının 1993 Dünya Ticaret Merkezi’nde bombalama planlamasına yardım ettiğini söyleyerek konuşmaya başlıyor. Çocukluk hikayelerini ve babasının mahkumiyetinden sonra yaşadıklarını anlatarak, izleyicilerin ilgisini başlangıçtan itibaren üstünde tutuyor.
Farklı fikirlerin tek bir ürün ya da fikir oluşturmak için bir araya gelişini anlatmak için kesişen fikirler tekniğini kullanabilirsiniz. Sıfırdan başlayarak bir ürün ya da fikrin ortaya çıkışını göstermenin etkili bir yoludur.
Eşit derecede önemli olan öykülerin asıl sonuca gelmek için nasıl kullanıldığını açıklamaya yardımcı olur. Özellikle kurulan ortaklıkların hikayelerini anlatmada tercih edilebilir. Böylece muhteşem fikirleri ortaya koyabilir ve sıradan gözüken detayların ne kadar önemli sonuçlar verdiğini anlatabilirsiniz.
John Bohannon ve Black Label Movement, bilim adamlarının ve dansçıların sıkıcı sunumlara heyecan verici ve dinamik bir alternatif oluşturmak için nasıl bir araya geldiğini (sözel ve dans yoluyla) açıklıyor.
Yanlış başlangıç tekniğini etkileyici yapan özelliği izleyiciye şok yaşatmasıdır. Bunun için mümkün olan ama hatalı olan bir hikaye anlatıp sonrasında aniden hikayeyi dönüştürerek izleyiciyi şaşırtmanız gerekir.
Bu teknik özellikle, tam başarısız olacakken tekrar deneyip iyi sonuç aldığınız olaylardan bahsetmek için kullanılır. Bu deneyimden öğrendiklerinizi ya da sorunu çözdüğünüz inovatif yöntemleri anlatmak için kusursuz bir öyküleştirme imkanı sunar. Böylece izleyicinin beklentilerini ters yüz ederek onların konuşmanıza dikkat kesilmesini sağlayabilirsiniz.
J K Rowling Harvard’daki konuşmasına tipik bir şekilde başlıyor. Üniversite dönemini ve ebeveynlerinin beklentilerini anlatıyor. İzleyici, yazarlık kariyerinin gittikçe büyüyen başarısı hakkında konuşmasını beklerken, bunun yerine, yirmili yaşlarında hayatta başarısız olduğunu hissettiği bir zamana odaklanıyor. Sonrasında olanlarsa ilham verici.
Yaprak yapısını kullanarak belli bir kavramın etrafında dönen hikayeleri anlatabilirsiniz. Bu teknik birden fazla konuşmacının yer aldığı sunumlar için etkileyici bir kurgu sağlayacaktır. Her biri birbirinden bağımsız olsa da aynı konsepte hizmet eden hikayeleri bir araya getirmenize yardımcı olur.
Önce tek tek hikayeleri anlatın, her bir hikaye bir sonrakine ortam hazırlasa da kendi içinde eksizsiz bir anlatıma sahip olsun. Sonrasında izleyiciye tüm bu hikayelerin birbiriyle nasıl ilişkilendiğini göstererek ana mesajın önemini ortaya çıkarın.
Simon Sinek! Teorisi iç içe geçmiş döngülere mükemmel bir şekilde uysa da, konuşmasını bir yaprak yapıda sunmayı seçmiş. İzleyiciye, her biri kendi mesajını daha da güçlendiren fikirlerini göstermeye yardımcı olacak bir dizi hikaye anlatıyor.
Öyküleştirme teknikleri, ana mesajınızı nasıl sunduğunuzla ve izleyiciyi nasıl etkilemek istediğinizle ilgili olarak seçilmelidir. İnsanları şaşırtmak, akışı takip etmelerini kolaylaştırmak ve mesajınızı güçlü şekilde ortaya koymak için anlatacağınız malzemeye en uygun tekniği belirleyip geliştirmelisiniz.
Sunumunuzun bir rapor ya da masala dönüşmesi, ana mesajınızın fark edilmesini zorlaştırır. Doğru teknik kullanıldığında, baştan sona mikrofonu elinizden bırakana kadar izleyicinin dikkatini üzerinizde toplarsınız. Öyküleştirme tekniklerinin yanı sıra dinleyicinin dikkatini üzerinize çekmeye yardımcı olacak sunum tasarımı önerilerim için ilgili yazıya göz atabilirsiniz.
İlham verici yazıları için Ffion Lindsay, Karen Dietz, Lori L. Silverman, Gavin McMahon, Nancy Duarte’ye teşekkürler.
